Ngày 16/6/2025, Quốc hội khóa XV đã chính thức thông qua Luật Tổ chức chính quyền địa phương số 72/2025/QH15. Theo đó, Luật Tổ chức chính quyền địa phương số 65/2025/QH15 (Luật số 65/2025/QH15) hết hiệu lực kể từ ngày Luật Tổ chức chính quyền địa phương số 72/2025/QH15 (Luật số 72/2025/QH15) có hiệu lực thi hành (ngày 16/6/2025). 10 điểm mới Luật Tổ chức chính quyền địa phương số 72 2025 là:
1. Đặc khu chính thức trở thành đơn vị hành chính của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam từ ngày 16/06/2025:
Theo đó, tại điểm b khoản 1 Điều 4 Luật Tổ chức chính quyền địa phương 2025 quy định: "đặc khu là đơn vị hành chính ở một số hải đảo có vị trí quan trọng được thành lập phù hợp với điều kiện địa lý, tự nhiên, đặc điểm dân cư và yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh".
Trước đây, Luật Tổ chức chính quyền địa phương 2025 (số 65/2025/QH15) chưa hề đề cập đến khái niệm "đặc khu".
2. Đơn vị hành chính của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam chỉ còn 02 cấp:
Theo quy định tại khoản 1 Điều 4 Luật Tổ chức chính quyền địa phương 2025 thì chỉ còn lại 02 cấp ĐVHC:
- Tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương (gọi chung là cấp tỉnh);
- Xã, phường, đặc khu trực thuộc cấp tỉnh (gọi chung là cấp xã).
Cấp huyện kết thúc hoạt động từ ngày 01 tháng 7 năm 2025 theo quy định tại khoản 3 Điều 51 Luật Tổ chức chính quyền địa phương 2025.
3. Quy định cụ thể nhiệm vụ, quyền hạn của Hội đồng nhân dân tỉnh, xã trong từng lĩnh vực:
Nếu như trước đây nhiệm vụ, quyền hạn của Hội đồng nhân dân tỉnh, xã được Luật Tổ chức chính quyền địa phương 2025 (số 65/2025/QH15 - đã hết hiệu lực) quy định chung thì kể từ ngày 16/06/2025 nhiệm vụ, quyền hạn của Hội đồng nhân dân tỉnh, xã được phân định trong từng lĩnh vực cụ thể.
- Nhiệm vụ, quyền hạn của Hội đồng nhân dân tỉnh (tại Điều 15 Luật Tổ chức chính quyền địa phương 2025)
- Nhiệm vụ, quyền hạn của Hội đồng nhân dân xã (tại Điều 21 Luật Tổ chức chính quyền địa phương 2025).
4. HĐND tỉnh được thí điểm chính sách đặc thù chưa có trong luật khi được Thủ tướng cho phép.
Cụ thể tại điểm c khoản 1 Điều 15 Luật Tổ chức chính quyền địa phương 2025 quy định: "Hội đồng nhân dân tỉnh căn cứ vào chủ trương của Đảng, quyết định áp dụng thí điểm các chính sách đặc thù, đặc biệt, chưa được quy định trong pháp luật để thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội trên địa bàn phù hợp với khả năng cân đối của ngân sách địa phương sau khi đã báo cáo và được Thủ tướng Chính phủ cho phép; quyết định các chế độ chi ngân sách đối với một số nhiệm vụ chi có tính chất đặc thù ở địa phương theo quy định của Luật Ngân sách nhà nước."
5. Tăng quyền phân cấp, ủy quyền của UBND và Chủ tịch UBND cấp tỉnh
Theo đó, luật mới đã mở rộng thẩm quyền phân cấp và ủy quyền của Ủy ban nhân dân và Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp tỉnh. Cụ thể, theo Điều 12, Điều 14 Luật Tổ chức chính quyền địa phương 2025 (số 72/2025/QH15) thì:
- UBND cấp tỉnh được phân cấp, ủy quyền cho UBND cấp xã (với một số điều kiện);
- Chủ tịch UBND cấp tỉnh được quyết định điều chỉnh quy trình, thủ tục hành chính để bảo đảm thực hiện hiệu quả việc ủy quyền, phân cấp.
6. Bổ sung nhiệm vụ, quyền hạn, tổ chức của chính quyền địa phương ở đặc khu:
Như đã đề cập ở trên từ ngày 16/06/2025 đặc khu chính thức trở thành đơn vị hành chính của nước ta. Do đó, Luật Tổ chức chính quyền địa phương 2025 (số 72/2025/QH15) đã bổ sung thêm nhiệm vụ, quyền hạn của chính quyền địa phương ở đặc khu và quy định về tổ chức chính quyền địa phương ở đặc khu trong trường hợp đặc thù.
7. Bổ sung quy định mới về cách tính khóa Hội đồng nhân dân sau khi chia, nhập, điều chỉnh địa giới đơn vị hành chính:
Cụ thể tại Điều 49 Luật Tổ chức chính quyền địa phương 2025 (số 72/2025/QH15) đã bổ sung quy định hướng dẫn xác định khóa của Hội đồng nhân dân ở đơn vị hành chính sau khi thành lập, nhập, chia, điều chỉnh địa giới đơn vị hành chính.
So với trước đây thì tại Điều 43 Luật Tổ chức chính quyền địa phương 2025 (số 65/2025/QH15 - đã hết liệu lực) chỉ nêu: "Khóa của Hội đồng nhân dân ở đơn vị hành chính sau khi thành lập mới được tính lại từ đầu (khóa I) kể từ thời điểm thành lập."
8. Quy định rõ trường hợp không tổ chức bầu cử bổ sung khi HĐND không đủ 2/3 đại biểu.
Nội dung này được quy định cụ thể tại khoản 2 Điều 49 Luật Tổ chức chính quyền địa phương 2025 (số 72/2025/QH15).
9. Hướng dẫn tổ chức chính quyền địa phương tại phường thuộc thành phố Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh và thành phố Đà Nẵng nhiệm kỳ 2021 - 2026
Nội dung này được quy định cụ thể tại Điều 53 Luật Tổ chức chính quyền địa phương 2025 (số 72/2025/QH15).
10. Trước 01/3/2027, phải sửa đổi, bổ sung các văn bản quy phạm pháp luật có liên quan của chính quyền địa phương các cấp.
Nội dung này được đề cập tại Điều 54 Luật Tổ chức chính quyền địa phương 2025 (số 72/2025/QH15), cụ thể: "Chậm nhất là ngày 01 tháng 3 năm 2027, các văn bản quy phạm pháp luật có nội dung quy định về tổ chức, nhiệm vụ, quyền hạn và quy định khác có liên quan của chính quyền địa phương các cấp phải được sửa đổi, bổ sung để bảo đảm phù hợp với tổ chức đơn vị hành chính, các nguyên tắc và các nhiệm vụ, quyền hạn của chính quyền địa phương các cấp quy định tại Luật này.